Wszyscy doświadczamy stresu w jakimś okresie naszego życia. Co określa, czy stres jest dla nas dobry, czy zły oraz co może być wskazówką odnośnie działań, które możemy podjąć, aby zwiększyć naszą odporność na stres oraz powrót do zdrowia po jego negatywnym oddziaływaniu? Jak w ogóle rozpoznać, że jesteśmy zestresowani?

Dla niektórych ludzi jest to łatwe. Oni po prostu wiedzą, że są zestresowani. Dla innych – głównie dla osób, które nie potrafią nawiązać kontaktu ze swoimi emocjami lub zaakceptować ich – stres komunikuje się z nimi poprzez ciało. Napięcie mięśni, bóle głowy, bóle pleców, zespół jelita drażliwego mogą bez wyjątku być objawami zestresowanego umysłu, przenoszącymi się na zestresowane ciało. W jaki sposób doświadczasz stresu? Co wskazuje, że Twoje ciało jest zaangażowane w ten proces?

Czym jest stres?

Nie jest to pytanie, na które łatwo odpowiedzieć. Kiedy ktoś mówi, że coś go stresuje, często ma trudności w dokładnym opisaniu swojego problemu. Co dla Ciebie oznacza, że jesteś zestresowany? Moje własne doświadczenie podpowiada mi, że kiedy ktoś mówi, iż jest w stresie, sam odnosi się do tego w negatywnym świetle. Postrzega stan rzeczy jako ten, w którym nacisk sytuacyjny powoduje doświadczenie emocjonalnego niepokoju i napięcia.

Oto dwie definicje stresu:

• Stres jest negatywną reakcją człowieka na nadmierne napięcie lub inne nałożone na niego wymagania.
• Stres zdarza się, kiedy napięcie przekracza indywidualnie postrzeganą zdolność radzenia sobie z wyzwaniami.

Możemy podzielić stres na:

• Stres pozytywny, pozwala nam na sięgnięcie do wszystkich zasobów kreatywności, entuzjazmu i wydajności. Kiedy doświadczasz stresu pozytywnego, czujesz się kompetentny, zdolny zaadoptować do zmiany i zmotywowany do realizacji swoich planów. Pozwala Ci dać z siebie wszystko i sprawia, że życie staje się znacznie bardziej ekscytujące. Reakcja oparta na pozytywnym stresie jest paliwem, które daje mu energię na drodze do sukcesu. Przykładem może być sportowiec, który doświadcza stresu na kilka minut przed udziałem w konkurencji.
• Stres negatywny lub chroniczny (przewlekły) stres, nie ma już żadnych pozytywnych skutków i przyczynia się do pogorszenia stanu zdrowia doświadczającej go osoby. Ma dokładnie odwrotne oddziaływanie niż stres pozytywny. Obniża kreatywność, entuzjazm i wydajność. Sprawia, że czujesz się niekompetentny, niezdolny przystosować się do zmian (a zatem uwięziony w niechcianej sytuacji) i osłabia wszelką motywację. Przykładem byłby ktoś uwięziony w pracy lub w małżeństwie, w którym nie chce być.

Każda z tych dwu typów stresu dzieli się na trzyczęściowy proces:

1. Stresor. Sytuacja, która wywołuje reakcję emocjonalną i fizyczną
2. Percepcja. Interpretacja znaczenia stresora dla Ciebie
3. Reakcja na stres. Reakcja emocjonalna i fizyczna

Tym, co określa, czy coś jest pozytywnie czy negatywnie stresujące, jest głównie Twoja percepcja (postrzeganie) – osobista perspektywa oglądu sytuacji, w której się znajdujesz. Na przykład wyobraź sobie dwie osoby tracące pracę (taka sama sytuacja). Jedna z nich postrzega ten fakt jako katastrofę związaną z utratą dochodów i nieznanym wcześniej poczuciem braku bezpieczeństwa, natomiast druga widzi, w nim szansę na porzucenie nielubianego zajęcia i znalezienie takiego, które chciałaby wykonywać. Z powodu sposobu, w jaki postrzegają tę samą sytuację, pierwsza z tych osób będzie doświadczać stresu negatywnego, a druga – pozytywnego.

Twoje reakcje na stres.

Jakiekolwiek zagrożenie Twojego stanu równowagi fizycznej, emocjonalnej lub psychicznej, aktywuje wrodzony mechanizm ochronny, znany jako reakcja walcz albo uciekaj lub ostra reakcja na stres. Ten prymitywny mechanizm zapewniający nam przetrwanie aktywuje współczulny układ nerwowy (część autonomicznego układu nerwowego, która kontroluje automatyczne funkcje organizmu, takie jak oddychanie i ciśnienie krwi) i odpowiedzialny jest za wydzielanie do ciała hormonów stresu: noradrenaliny i kortyzolu. Krótkoterminowo są one dokładnie tym, czego potrzebujesz. Ponadto hormony stresu:

• Zwiększają tempo pracy serca i szybkość oddechu przygotowując organizm na to, co nastąpi.
• Zapewniają szybki przepływ energii, aby człowiek mógł podjąć działanie.
• Zwiększają czujność i zawężają koncentrację, tak aby człowiek mógł skupić się na tym, co się dzieje.
• Przetaczają do mięśni krew z mniej ważnych rejonów ciała, jak jelita i układ rozrodczy.
• Podnoszą sprawność układu odpornościowego, tak że może on reagować na jakiekolwiek zranienie.
• Obniżają wrażliwość na ból w przypadku zranienia.

W porównaniu z sytuacjami zachodzącymi tysiące lat temu różnica polega na tym, że dzisiaj wielu z nas straciło kontakt z przeczuciami informującymi o tym, że jesteśmy zestresowani. Ten brak świadomości uniemożliwia nam podjęcie odpowiednich działań i blokuje nas w fazie silnego pobudzenia, czyli stanie walki lub ucieczki.

Twoje reakcje na chroniczny stres.

Długotrwała aktywacja współczulnego układu nerwowego i utrzymujące się wydzielanie hormonów stresu ostatecznie zaczynają wywierać swoje negatywne oddziaływanie, co może mieć dramatyczny i destrukcyjny wpływ na ciało, obejmujący:

• redukcję wchłaniania składników odżywczych,
• podniesienie poziomu cholesterolu,
• utrudnianie działania układu odpornościowego,
• podnoszenie ciśnienia krwi,
• negatywne oddziaływanie na pamięć i koncentrację,
• tłumienie prawidłowej funkcji tarczycy,
• utrudnianie gojenia ran,
• redukcję tkanki mięśniowej,
• wyższe ciśnienie krwi,
• obniżoną odporność
• zwiększone odkładanie tłuszczu w rejonie brzucha

Te zmiany to tylko część problemu w sytuacji przewlekłego stresu. Dodatkowo prowadzi on do całej gamy zmian w zachowaniu, z których część jest zaplanowana w celu redukcji wrażeń kojarzonych ze stresem (takich jak napięcie mięśni, bóle głowy, drgawki, problemy seksualne), dystresowych stanów emocjonalnych kojarzonych ze stresem (tj. depresja, niepokoje, gniew) i niektórych psychicznych konsekwencji tych stanów (tj. nieprzyjemne wizje, koszmary, negatywne myślenie, wewnętrzna samokrytyka). Te zachowania obejmują również: uzależnienia, agresję, fobie, rytuały kontrolne, zachowania kompulsywne, szybsze tempo jedzenia, chodzenia, rozmowy, przejadanie się, nerwowy kaszel, osłabienie uwagi i koncentracji, ograniczony kontakt wzrokowy, zaburzenie snu, zacinanie się, częsty płacz, drażliwość, niska wydajność, zgrzytanie zębami, tiki, wycofywanie się z relacji.

Kombinacja tych zachowań, zmian biochemicznych i hormonalnych jest uważana za mechanizm przyczyniania się stresu do wielu różnych chorób, tj. stwardnienie rozsiane, depresja, zespół jelita drażliwego, otyłość, wrzody układu pokarmowego, cukrzyca, dysfunkcje seksualne, choroby serca, artretyzm i wysokie ciśnienie krwi. Badania wykazują, że istnieje związek między doświadczeniem urazów emocjonalnych/stresu w dzieciństwie, a zwiększonym ryzykiem choroby serca i cukrzycy.

Część problemu, jakie stanowi prawidłowe zarządzanie stresem, to zdanie sobie sprawy z faktu, iż jest się zestresowanym. Stres jest podstępny – niczym nocny złodziej wkrada się do naszego życia i jest wręcz zaskakujące, jak długo niektóre osoby mogą doświadczać stresu, bez świadomości, że tak właśnie się dzieje.

Zarządzanie stresem może obejmować jedną lub więcej następujących kwestii: określenie przyczyn leżących u podstaw stresu, zwiększenie odporności emocjonalnej, użycie technik relaksacyjnych, uwolnienie ciała od stresu i pozbycie się napięć w relacjach. Medytacja, świadome oddychanie, wizualizacja mogą pomóc.

Opracowanie własne na podstawie: Dr Mark Atkinson „Biblia umysłu i ciała”.